Procesi i anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian ka hyrë në një fazë vendimtare me publikimin e raportit të screening-ut për Klasterin 5 – që përfshin bujqësinë, zhvillimin rural, peshkimin, politikat e kohezionit dhe dispozitat financiare e buxhetore.
Dokumenti i Komisionit Evropian, i bazuar në takimet dypalëshe të zhvilluara gjatë vitit 2023, ofron një pasqyrë të qartë të nivelit të përafrimit të vendit me acquis-in e BE-së.
Sipas raportit, bujqësia shqiptare përfaqëson një sektor kyç për ekonominë, me 34% të punësimit dhe 18.6% të Prodhimit të Brendshëm Bruto, por karakterizohet nga struktura e pafavorshme e fermave të vogla, prodhim tradicional dhe produktivitet i ulët.
Shqipëria është ende një importues neto i produkteve ushqimore, ndonëse prodhimi vendas mbulon pjesërisht konsumin e misrit, frutave, perimeve, vajit të ullirit, qumështit dhe vezëve.
Komisioni evidenton se niveli i përafrimit të Shqipërisë me acquis-in mbetet i ulët në disa fusha kyçe: financimi i shpenzimeve bujqësore, skemat e mbështetjes, menaxhimi dhe monitorimi i fondeve, sistemi i administrimit dhe kontrollit (IACS), rrjeti i të dhënave të qëndrueshmërisë së fermave (FSDN) dhe ndihma shtetërore.
Për të gjitha këto elemente kërkohet ngritja e strukturave të reja administrative dhe forcimi i kapaciteteve institucionale, veçanërisht përpara aksesimit të fondeve të Politikës së Përbashkët Bujqësore (CAP).
Në fushën e zhvillimit rural, Shqipëria ka miratuar Strategjinë Kombëtare për Bujqësinë, Zhvillimin Rural dhe Peshkimin 2021-2027 dhe ka përfituar nga programi IPARD II, duke financuar investime në asete fizike, diversifikim të fermave dhe asistencë teknike.
Megjithatë, Komisioni vlerëson se përafrimi me BE është ende i kufizuar dhe kërkon rritjen e orientimit drejt mjedisit dhe klimës, përmirësimin e kapaciteteve monitoruese dhe forcimin e Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural si institucion përgjegjës.
Në kapitullin për tregjet bujqësore, raporti nënvizon se Shqipëria ka nivel të ulët përafrimi me rregullat e BE-së për mekanizmat tregtarë, ndërhyrjet në treg, skemat e shkollave, kulturat arabile, produktet shtazore, frutat e perimet.
Legjislacioni është vetëm pjesërisht i përafruar në sektorë si vera, pijet spirituoze dhe vaji i ullirit.
Mungojnë organizatat e prodhuesve, mekanizmat e klasifikimit të mishit dhe skemat e ruajtjes apo ndërhyrjes në treg, që janë elementë thelbësorë të politikave të BE-së.
Edhe në politikën e cilësisë, Shqipëria ka bërë disa hapa me regjistrimin e produkteve me tregues gjeografikë dhe specialitete tradicionale të garantuara, por legjislacioni mbetet vetëm pjesërisht i përafruar. Nevojitet zhvillimi i plotë i kuadrit për verërat e aromatizuara, pijet spirituoze dhe forcimi i sistemeve të zbatimit të skemave të cilësisë.
Në përfundim, raporti thekson se Shqipëria duhet të përshpejtojë ndjeshëm procesin e përafrimit dhe forcimit të kapaciteteve institucionale për të përballuar detyrimet e anëtarësimit në BE.
Komisioni rekomandon hapa konkretë në forcimin e administratës, harmonizimin ligjor dhe implementimin praktik, duke theksuar se vetëm përmes reformave të thella dhe konsistente vendi do të mund të përfitojë nga fondet dhe politikat e BE-së për bujqësinë, zhvillimin rural dhe kohezionin, transmeton gtema.