Për herë të parë, Radiotelevizioni Italian RAI do të nisë më 21 shtator transmetime në gjuhën arbëreshe. RAI Calabria do të prodhojë reportazhe dhe emisione radiotelevizive që synojnë të ruajnë identitetin e komunitetit arbëresh në Itali.
Në një intervistë për Andri Xhahun në emisionin “Në radio”, gazetarja Alba Kepi në Romë shprehet se kjo është fitorja e një beteje institucionale të nisur në vitin 2022.
“Gjithçka u arrit pas shumë takimeve mes RAI Calabria-s dhe përfaqësues të arbëreshëve me institucionet italiane, më pas e përfunduar me diskutimet në senat për rëndësinë që kanë këto programe televizive dhe radiofonike në mbrojtje të identitetit dhe kulturës arbëreshe.
Pastaj erdhi maji i vitit 2024 ku u bë publik buxheti i radiotelevizionit publik italian ku u pa qartë se në atë buxhet ishte përcaktuar edhe një fond për atë që po realizohet sot.
Që prej vitit 1999, me ligjin nr.482, qeveria italiane në kushtetutën e saj futi mbrojtjen e minorancave etnike dhe u fut detyrimi i përdorimit të dy gjuhëve në tabelat rrugore në çdo qytezë arbëreshe. Në bazën e këtij ligji u hartua dhe kjo reformë.”
Gazetarja tregon se si janë konceptuar programet që do të transmetohen në radio dhe televizion.
“Ditën e diel (21 shtator) do të nisë për herë të parë programi televiziv në Rai 3 që do të zgjasë një orë, nga ora 9:30–10:30. Më pas do të jetë një tjetër emision nga e hëna në të premte, rreth 30 minuta në mesditë në Radio Rai 1. Programi televiziv do të trajtojë vizita në qytezat arbëreshë ndërsa ai radiofonik do të evidentojë vlerat, zakonet, moralin dhe gjithçka që lidhet me traditën, kulturën dhe gjuhën arbëreshe, atë çfarë kanë mundur të ruajnë për gati 6 shekujt, pra identitetin shqiptar.”
Më pas Kepi shtoi se ky është rasti i parë që media publike në Itali i kushton një seri emisionesh komunitetit arbëresh.
“Nëse për kulturat e tjera, si për shembull ajo sllovene në veri të Italisë, funksiononin më shumë me televizionet e tyre private, në këtë rast flasim për një televizion publik, që bën një hap të tillë, pra ka lëvruar një fond enkas për komunitetin e arbëreshëve dhe mbi të gjitha për herë të parë. Mendoj që është një risi, një revolucion, që ka marrë gjithë këtë jehonë në mediet italiane dhe atyre shqiptare.”
Alba Kepi e sheh këtë hap mjaft të rëndësishëm, pasi vëren se gjuha arbëreshe po rrezikohet nga emigrimi i të rinjve. “Kam vizituar pothuajse 90 për qind të të gjithë fshatrave arbëreshë, që jetojnë me plagën e madhe që ka jugu i Italisë siç është emigrimi.
Duke ngelur në këto qyteza vetëm të moshuarit, rrezikonte çdo ditë e më shumë humbja e gjuhës. Roli kyç i këtyre emisioneve është që do të transmetohen në shqipen arbëreshe dhe do të ndihmojnë në ruajtjen e gjuhës.”
Në vizitat e saj në qytezat arbëreshe, Kepi ka kuptuar se roli kryesor në familje për trashëgiminë e gjuhës është ai i nënës.
“Në familjet me nëna arbëreshe gjuha është ruajtur shumë më tepër se sa kur ka ndodhur e kundërta. Sivjet kam takuar dy të rinj të cilët më thanë se e kanë mësuar arbërishten në kurset e mbrëmjes që komuna e Frascineto-s (Frashineto) organizonte çdo mbrëmje.”
Kepi sqaron se emisionet radiotelevizive do të zgjasin 13 muaj, e nëse nëse do të kenë suksesin e duhur do të ketë shtim të programacionit, transmeton rtsh.