/ Nga Dr. Sali SEFA, Zürich /
Një gjeneral lufte ka thënë:
“Lufta nuk guxon të nisë para kohës, sepse do të humbet. As pas kohës, sepse do të jetë e kotë. Lufta duhet të fillojë pikërisht në momentin e duhur – dhe atëherë fitohet.”
Kështu filloi edhe lëvizja më e jashtëzakonshme paqësore në historinë e Kosovës – Aksioni për Pajtimin e Gjaqeve, që kulmoi me Kuvendin historik në Verrat e Llukës më 1 maj 1990, sot 35 vite më parë.
Ideja që lindi në burg
Sipas të dhënave, ideja për pajtimin nisi në rrethana të jashtëzakonshme. Në burgun e Lipjanit, qysh në vitin 1988, Hava Shala dhe Akile Dedinca filluan të flasin për shërimin e plagës së gjakmarrjes që kishte rënduar popullin tonë ndër shekuj. Ndërkohë, pa asnjë lidhje mes tyre, në burgun e Pozharevcit, edhe Afrim Zhitia me shokë diskutonin të njëjtën ide.
Afrimi dhe Fahri Fazliu ranë dëshmorë në vitin 1989, por Hava, që duhej të vdiste në burg, u lirua dhe nisi aksionin e pajtimeve në janar të vitit 1990.
Viti i kthesës
1989 ishte vit i zi për Kosovën – greva e minatorëve, burgosje, vrasje, dhe suprimimi i autonomisë. Në janar 1990, pas një proteste të përgjakshme, një ministër i regjimit serb deklaroi:
“Shqiptarët po vriten mes vete, janë popull primitiv që përdorin demonstratat për gjakmarrje.”
Kjo deklaratë u bë nxitje për të vepruar.
Hava Shala, e revoltuar, u takua me Myrvete Dreshajn, Brahim Dreshajn dhe Lulzim Etemin. Me mbështetjen e tyre, në odën e Adem Grabovcit në Pejë u mor vendimi: të fillohej aksioni për pajtim. Për të ruajtur neutralitetin, kërkuan këshillë nga Prof. Rexhep Qosja, i cili i udhëzoi te Prof. Anton Çeta – njeriu i urtësisë dhe veprimit.
Anton Çeta e pranoi menjëherë detyrën, duke e ftuar edhe Prof. Zekrija Canën.
Në shkurt 1990, në fshatin Lumbardh të Deçanit u bë pajtimi i parë. Aksioni u përhap me shpejtësi në të gjithë Kosovën.
Rrëfime që mbesin
Në këtë lëvizje u dëgjuan qindra rrëfime prekëse. Dy prej tyre qëndrojnë në kujtesë:
- Në Llap, në odën ku ishte vrarë i vetmi djalë i familjes, motra e tij nuk pranonte të falej gjaku. Por kur Prof. Çeta nisi të heqë nga muri portretet e rilindasve shqiptarë, ajo reagoi: “Çfarë po bëni?”Ai iu përgjigj: “Hakmarrja dhe rilindasit nuk shkojnë bashkë. Zgjidh njërën.”Ajo zgjodhi pajtimin.
- Në Gallap, një burrë moshohej studentin që trokiti në derë. Pasi e sulmoi verbalisht, grupi hyn në odë. Udhëheqësi i grupit i tha:“Sipas Kanunit, tani ti je në borxh – na ke sulmuar në besë. Ne duhet të hakmerremi. Çka thua?”Plaku u mendua, thirri djemt dhe farefisin – dhe po atë ditë u fal gjaku. Ai u bë një nga kontribuuesit më të përkushtuar të pajtimeve.
Verrat e Llukës – 1 Maji i Madh
Tubimi i caktuar për 1 maj 1990 në Verrat e Llukës mblodhi mbi 500,000 njerëz. Rrugët e Kosovës derdheshin drejt fushës së pajtimit. Flamujt shqiptarë, këngët dhe brohoritjet e shoqëruan këtë marshim historik. Mbi 100 familje shtrinë dorën e faljes atë ditë – edhe pse përreth kishte tanke, milicë e armë të gjata.
Ishin aty: Prof. Anton Çeta, Prof. Zekrija Cana, Hava Shala, Myrvete Dreshaj, Adem Grabovci, Mulla Idriz Kakrruki, Dom Lush Gjergji, Prof. Mujë Rugova, Ram Buja, Sadete Zhitia, Akile Dedinca, Avdulla Zhegrova, Ibish Neziri dhe shumë të tjerë.
Por mungoi një emër: Nurije Zekaj, studentja e vitit të tretë, që kishte dhënë shumë për pajtimet. Ajo humbi jetën në një aksident të dyshimtë para Kuvendit.
Pas tubimit, për të shmangur incidentet, Prof. Cana vetë udhëzonte qarkullimin e veturave. Gjysma e pjesëmarrësve mbetën atë natë në odat e hapura të Dugagjinit.
Lëvizja që ndodhi në momentin e duhur
Lëvizja për Pajtimin e Gjaqeve (1990–1991) ishte e papërsëritshme. Ajo u shndërrua në një frymë bashkimi kombëtar dhe shfaqi vlerat më të larta të popullit tonë: humanizmin, urtësinë, solidaritetin dhe dashurinë për lirinë.
Kjo lëvizje nisi as më herët, as më vonë –
por në kohën e duhur
Dhe prandaj, ajo fitoi.
Nderim për të gjithë kontribuuesit e Lëvizjes së Pajtimit të Gjaqeve. Lavdi përjetë atyre që e nisën dhe e çuan përpara këtë vepër madhështore të paqes.
Enkas për SAM24.info