Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, CEO, Academy of Leadership Sciences Switzerland
Periudha e zhvillimit në moshën e adoloshencës është mahnitëse. Deri tani ka pasuar shumë mite rreth funkcionimit të trurit te adoleshentëve, psh. tajimi i shumë hormonëve që i «tërbon të rinjët» apo «adoleshëntet janë të papjekuer» etj. Të gjitha këto mite nuk qëndrojnë, këto janë mite që na mashtrojnë dhe na bëjnë të ndihemi të pafuqishem në marrdhënjet më adoleshentët dhe ta kuptojmë funksionimin e trurit të tyre (Siegel, 2014; Sifferlin, 2017).
Të dhënat më të reja shkencore nga neuroshenkeca na tergojnë se në moshën e adoloshencës truri fillonë të ri-modelohet. Në këtë moshë manifestohen dy procese të rëndësishme:
1. Truri e karstitë vet-vetën: Imagjinoni se në femijeri truri rritet si një pemë. Fëmijet kanë tendenca të mësojnë çdo gjë, pra sikurse pema qe rritë degët dhe gjethet ashtu edhe truri i krijonë synapset (ndërlidhje apo degëzime në mes të qelizave të trurit). Në moshën adoleshente truri fillon ta «krastitë vet-veten» (Siegel, 2014), pra fillon ti menjanojë disa nga synapse (figuartivisht sikur kur e kartisim pemën, pra ja heqim ca degë dhe ca gjethe). Arsyja e kësajë «krastitje të trurit» është qe truri të specializohet. Derisa në femijëri predominonë tendenca të mësohet ç’do fenomen, në moshën e adoleshencës truri ka dëshirë të specializiohet në pasione, të kërkojë gjërat qe i pelqejnë (Feinberg, 2017). «Krastitja e trurit» i përshtatet thënjes «use it or lose it” (përdore ose e humbe atë), pra këtu adoleshentët ju dhanë përparësi disa fenomeneve të caktuara, duke i injoruar fenomenet tjera qe ata individualisht i shohin si të parëndësisheme (Siegel, 2014).
2. Krijimi i Myolinës: Myolina është një mbshtjellës i qelizave nervore dhe degëzimeve të tyre, qe ju mundësonë neuronëve (qelizave nervore) të komunikojnë shumë më shpejtë. Ajo ju mundësonë neuronëve të trurit të komunikojnë me mjëra-tjetrën 3000 herë ma efektshem se sa pa të. Ky zhvillim i trurit ka përparsi të mëdha duke ju mundësuar adoleshentëve të fokusohen në atë qe ata deshirojnë, të fokusosen në sjellejet e tyre. Po ashtu ky zhvillim i trurit ju mundësonë atyre të angazhohen në aktivitete, duke përforcuar kështu pjeset e trurit, të cilat individi adoleshent donë ti avancojë (Siegel, 2014; Sifferlin, 2017).
Pra, objektiva e trurit në moshën adoleshente është të intergojë vet-veten, përmes diferencimit, të cilin e arrinë përmes «krastitjes» dhe myelonizimit, të cilin e arrinë përmes ndërlidhëshmërisë të shpejtë të neuroneve (qelizave të trurit). Kur truri arrinë të integrohet ai ndihmonë mirëqenjën e individit. Ushtrimet e mendjes i ndihmojnë adoleshentëve, por edhe të rriturve ti avancojnë kompetencat kyçe për suksese në jetë dhe karrierë siq janë: 1. Gjetjet e njohurive të reja, 2. Empatia dhe 3. Integracioni.
Kur integracioni bëhet i dukshem, ai rezultonë në ngrijen e kompetencave të mirësisë dhe bamirësisë. Ajo se ç’farë verejmë në procesin e zhvillimit të adoleshencës është se marrëdhëniet ndërjerzore zhvillohen dhe thellohën. Pra, zhvillohen ndërshmëria dhe bamirsësia të mbushura më ndejnajet për tu kujdesusr për njëri-tjetrin dhe njerzimin në tërsi, për të krijuar një botë ku çdo kush të ndihet mirë dhe të evulojë potencialet e trurit të vet.
Referencat:
1. Siegel, D.J. (2014). Pruning, Myelination, and the Remodeling Adolescent Brain. https://www.psychologytoday.com/…/pruning-myelination…. (9.7.2021).
2. Sifferlin, A. (2017). Why Teenage Brains Are So Hard to Understand. Time, https://time.com/4929170/inside-teen-teenage-brain/ (9.7.2021).
Feinberg, I. (2017). Why Is Synaptic Pruning Important for the Developing Brain? Scientific American Mind Neuroscience. https://www.scientificamerican.com/…/why-is…/(9.7.2021).
SAM24.info