/ Nga Saimir KADIU /
Mandrica (bullgarisht: Мандрица) është një fshat i vogël dhe unik në Bullgari, i njohur për rrënjët e tij shqiptare. E vendosur në rajonin e Ivaylovgradit, vetëm pak kilometra larg kufirit grek, Mandrica është një shembull i rrallë i pranisë shqiptare në Ballkan jashtë territoreve të sotme shqiptare. Ajo qëndron si një dëshmi e diversitetit kulturor të rajonit.
Historia e Mandrikës
Mandrica u themelua nga shqiptarët. Me kalimin e shekujve, fshati u zhvillua në një qendër që ruajti gjuhën e tij të veçantë dhe traditat kulturore. Komuniteti shqiptar në Mandricë ishte i njohur për mjeshtërinë e tij, bujqësinë dhe aftësinë e tij për të ruajtur identitetin e tij kulturor ndër breza, pavarësisht ndryshimeve dhe sfidave me të cilat përballej rajoni.
Identiteti dhe gjuha shqiptare
Banorët e Mandricës fillimisht flisnin një dialekt të veçantë shqip, të dallueshëm nga ata në Shqipëri dhe viset e tjera shqipfolëse. Ndërsa gjuha shqipe është zhdukur kryesisht nga përdorimi i përditshëm në fshat, shumë zakone dhe tradita kanë qëndruar. Disa banorë të moshuar ende flasin shqip dhe trashëgimia kulturore e fshatit ruhet përmes traditave gojore, festave dhe zakoneve lokale.
Arkitektura e Mandricës
Mandrica është e njohur për arkitekturën e saj mbresëlënëse. Shumë prej shtëpive, të ndërtuara në shekullin e 19-të, janë struktura me tulla dykatëshe, gjë që është e pazakontë për rajonin. Veçoritë arkitekturore të Mandricës pasqyrojnë ndikime ndërtimore shqiptare të shkrira me traditat vendase, duke krijuar një estetikë unike që është një tipar përcaktues i fshatit.
Zhvillimi demografik
Si shumë zona rurale në Bullgari, Mandrica ka vuajtur nga rënia e popullsisë. Në dekadat e fundit, shumë banorë janë larguar nga fshati për të kërkuar punë në qytetet më të mëdha ose jashtë vendit. Sot Mandrica ka mbetur vetëm një grusht banorësh, por ajo mbetet një simbol i trashëgimisë shqiptare në Ballkan.
Rëndësia e Mandricës
Mandrica është më shumë se një fshat – është një dëshmi e gjallë e pranisë dhe diversitetit kulturor shqiptar në Bullgari. Ai shërben si një kujtesë e lidhjeve dhe shkëmbimeve historike midis popujve të Ballkanit. Për historianët, etnologët dhe turistët, Mandrica ofron një mundësi magjepsëse për të eksploruar historinë e pasur dhe rrënjët kulturore të rajonit.
Mandrica është një vend unik që demonstron kulturat e ndërthurura dhe të larmishme të Ballkanit. Pavarësisht rënies së popullsisë, fshati mbetet një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë kulturore të rajonit. Mandrica meriton të ruhet dhe vlerësohet – si një simbol i historisë dhe identitetit shqiptar që vazhdon të ekzistojë përtej kufijve modernë të Shqipërisë.
Një bullgar i famshëm nga Mandrica
Një bullgar i shquar nga Mandrica është Hristo Daskalov, një politikan dhe mësues i respektuar që jetoi në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të. Hristo Daskalov kontribuoi ndjeshëm në zhvillimin kulturor dhe politik të Bullgarisë dhe punoi pa u lodhur për të promovuar arsimin dhe përparimin e rajonit, shkruan gazetadielli. Në fshatin shqiptar Mandrica të Bullgarisë është krijuar shoqata “Bashkimi për rilindjen e fshatit të Mandricës” (www.mandritsa.com dhe www.bukorshtepi.com) kryetar i së cilës është Ivalljo Petrov. Qëllimi i shoqatës është të mbledhë të rinjtë me origjinë nga fshati që të ruajnë gjuhën shqipe dhe traditat e lashta shqiptare. Shoqata ka botuar një doracak bullgarisht-shqip në formën që flitet në Mandricë, si dhe në të ardhmen planifikon të botojë një libër kushtuar historisë së fshatit.
Shqiptarët janë një pakicë, e klasifikuar si grup etnik në Bullgari. Sipas regjistrimit të vitit 2001 ishin vetëm 278, por numri i tyre i vërtetë është shumë më i lartë dhe ka qenë i till; edhe në të kaluarën.
Studiuesi ukrainas Jaranov shkruan se arnautët e Bullgarisë janë të shpërngulur nga Korça, Ohri, Elbasani, Çermenika, Golloborda, diku nga shekulli i XV deri në shekullin e XIX, dhe pastaj janë bartur në Ukrainë. Mes shekullit të XV dhe XVII grupe shqiptarësh nga të dy besimet, si katolikë dhe ortodoksë, u vendosën në disa pjesë të Bullgarisë veriore, dhe një grup në Trakinë jugore. Disa nga ardhësit e parë shqiptarë në Bullgarinë moderne ishin minatorë në Kopilovtsi, një fshat në afërsi të një qendre të madhe minierash.
Në shekullin XIX Mandrica ishte një qytet i vogël shqiptar në kazanë Didjumoteikos. Në vitin 1873 ishte një vendbanim me 250 shtëpi, me rreth 1080 banorë shqiptarë. Toponimi iliro-trakas i Mandricës, sipas Çabejt, është prej fjalëve shqipe: mana (peme e egër) dhe drize (ferre) – manaferre – e barasvlershme me Manadrica. Gjuha e përdorur prej tyre është shumë arkaike. Studime shkencore mbi të ka bërë doktor Bojka Sokolova. Më shumë hollësi për gjuhën mund të lexoni në librin e saj kushtuar dialektit shqiptar të Mandricës.