PhD. Xhavit LIPAJ
Sistemi shëndetësor i Kosovës, si në shumë vende në zhvillim, përballet me sfida strukturore dhe financiare të mëdha. Brenda këtij kuadri, trajtimi i demencës paraqet një sfidë shumëdimensionale, e cila kërkon zgjidhje të personalizuara dhe qasje strategjike për një menaxhim efektiv. Në një shoqëri që po përjeton një rritje të jetëgjatësisë dhe plakjes së popullsisë, demenca jo vetëm që ndikon individin, por edhe krijon barrë të konsiderueshme mbi familjet dhe komunitetin. Kjo situatë kërkon një analizë të thellë dhe një strategji të integruar që të garantojë kujdes të denjë dhe efikas për personat e prekur.
Demografia dhe Konteksti Social
Rritja e jetëgjatësisë në Kosovë ka sjellë një transformim të strukturës demografike, me një rritje graduale të përqindjes së popullsisë së moshuar. Megjithatë, mungesa e statistikave të sakta mbi numrin e personave me demencë paraqet një pengesë të rëndësishme për planifikimin strategjik. Bazuar në vlerësimet globale të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), prevalenca e demencës tek personat mbi 60 vjeç varion nga 5 deri në 8%.
Nëse aplikojmë këto përqindje në Kosovë, një pjesë e konsiderueshme e popullsisë së moshuar mund të jetë e prekur, duke kërkuar ndërhyrje të shpejta dhe të koordinuara. Kujdesi për të moshuarit në Kosovë mbetet kryesisht përgjegjësi e familjeve, një traditë që mbart vlera të fuqishme kulturore. Megjithatë, mungesa e mbështetjes profesionale, stigma sociale ndaj demencës dhe mungesa e ndërgjegjësimit për këtë sëmundje e përkeqësojnë situatën. Familjet shpesh përballen me izolim social dhe stres të konsiderueshëm emocional dhe financiar gjatë kujdesit për të afërmit me demencë.
Sfidat Strukturore dhe Operacionale
Infrastruktura e pamjaftueshme
Sistemi shëndetësor në Kosovë vuan nga mungesa e qendrave të specializuara për kujdesin ndaj demencës. Aktualisht, nuk ekzistojnë institucione të organizuara që ofrojnë shërbime gjithëpërfshirëse, duke përfshirë diagnostikimin e hershëm, trajtimin multidisiplinar dhe kujdesin afatgjatë. Mungesa e këtyre kapaciteteve krijon boshllëqe të mëdha në cilësinë dhe efektivitetin e kujdesit.
Profesionistët Shëndetësorë të papërgatitur
Një sfidë tjetër kritike është mungesa e profesionistëve të trajnuar në geriatrikë, neurologji dhe kujdes social. Edukimi i kufizuar mbi demencën pengon diagnostikimin e hershëm dhe ndërhyrjet efektive. Infermierët dhe Demenca në Kosovë: Rrugëtimi drejt një kujdesi të denjë dhe të qëndrueshëm mjekët shpesh përballen me mungesë njohurish të thelluara për trajtimin dhe menaxhimin e personave me këtë sëmundje.
Kufizimet Financiare
Kosova ndodhet ndër vendet me shpenzimet më të ulëta për shëndetësi në Evropë. Kjo situatë kufizon investimet në ngritjen e kapaciteteve dhe zbatimin e programeve të kujdesit afatgjatë për pacientët me sëmundje kronike si demenca.
Stigma dhe Tabu shoqërore
Në shoqërinë kosovare, demenca shpesh perceptohet si një aspekt “normal” i plakjes, gjë që ndikon në ndërgjegjësimin për të dhe në kërkimin e ndihmës mjekësore. Ky mospranim ndikon negativisht në cilësinë e jetës së pacientëve dhe familjarëve të tyre.
Rekomandimet për Përmirësim
Zhvillimi i Strategjive Kombëtare për Demencën
Hartimi dhe zbatimi i një strategjie kombëtare që përfshin diagnostikimin e hershëm, trajtimin dhe mbështetjen për personat me demencë dhe familjet e tyre.
Ngritja e Qendrave të Specializuara për Kujdesin ndaj Demencës
Krijimi i një rrjeti qendrash të specializuara për kujdesin ndaj demencës duhet të jetë prioritet kombëtar. Këto qendra mund të integrojnë diagnostikimin e hershëm, terapinë e personalizuar dhe mbështetjen për familjet kujdestare. Modelet si LIPAJ, MAKI, dhe DARDOR mund të ofrojnë korniza inovative për krijimin e qasjeve gjithëpërfshirëse, duke respektuar kontekstin kulturor dhe social të Kosovës.
Trajnimi dhe Specializimi i Profesionistëve
Duhet të krijohen programe të veçanta për edukimin dhe trajnimin e profesionistëve shëndetësorë. Universitetet dhe institucionet shëndetësore mund të bashkëpunojnë për zhvillimin e moduleve të fokusuara në diagnostikimin e hershëm, menaxhimin multidisiplinar dhe kujdesin emocional për pacientët me demencë dhe familjarët e tyre.
Edukimi dhe Ndërgjegjësimi i Publikut
Fushatat kombëtare për edukimin mbi demencën mund të ndihmojnë në reduktimin e stigmës dhe promovimin e qasjes së hershme në kujdes. Këto nisma duhet të përdorin kanale tradicionale dhe dixhitale për të arritur një audiencë të gjerë dhe për të adresuar paragjykimet shoqërore. Demenca në Kosovë: Rrugëtimi drejt një kujdesi të denjë dhe të qëndrueshëm
Përforcimi i Financimeve dhe Partneriteteve
Zhvillimi i mekanizmave të qëndrueshëm financimi, përmes bashkëpunimeve publike-private dhe organizatave ndërkombëtare, është jetik për përmirësimin e kapaciteteve të sistemit shëndetësor. Përdorimi i donacioneve dhe fondeve ndërkombëtare mund të jetë një rrugë e vlefshme për ndërtimin e qendrave të reja dhe për përmirësimin e shërbimeve ekzistuese.
Krijimi i Platformave të Mbështetjes Virtuale
Ofrimi i shërbimeve të mbështetjes online për familjet dhe profesionistët, duke përfshirë linja këshillimi dhe trajnime virtuale.
Adaptimi i Modeleve Inovative
Modelet si XHALI, MAKI, Dementia LIPAJ, DARDOR mund të përshtaten për të ofruar qasje të strukturuara dhe personalizuara ndaj kujdesit të demencës. Këto modele fokusohen në krijimin e një mjedisi mbështetës që fuqizon pacientët dhe integron familjarët në procesin e kujdesit.
Përfundim
Trajtimi i demencës në Kosovë përfaqëson një sfidë komplekse që kërkon një angazhim të gjithanshëm në nivele institucionale, kombëtare dhe ndërkombëtare. Kjo sfidë nuk është vetëm shëndetësore, por përfshin aspekte sociale, ekonomike dhe etike, duke prekur pacientët, familjet dhe shoqërinë në tërësi. Demenca, si një çrregullim neurodegjenerativ, përfshin humbjen progresive të aftësive njohëse dhe të funksioneve të përditshme, çka ndikon drejtpërdrejt në cilësinë e jetës së individëve të prekur dhe të kujdestarëve të tyre.
Në kontekstin e Kosovës, ku burimet janë të kufizuara dhe stigma sociale është ende e pranishme, qasja ndaj kësaj sëmundjeje kërkon ndërhyrje të personalizuara, strategji të koordinuara dhe angazhim afatgjatë. Vetëm përmes një strategjie gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme mund të ndërtohet një sistem shëndetësor që vendos dinjitetin dhe mirëqenien në qendër të kujdesit. E ardhmja e kujdesit për demencën në Kosovë kërkon bashkëpunim dhe përkushtim nga të gjitha palët – dhe çdo hap i vogël drejt një sistemi të denjë është një fitore për shoqërinë tonë.
helveticALforum.ch