Besian Gjika
Gjuha shqipe është shtylla kryesore e identitetit kombëtar shqiptar. Rruga e saj drejt njësimit ka qenë e mbushur me vështirësi, por edhe me përpjekje titanike që kulmuan në Kongresin e Manastirit të vitit 1908, ku alfabeti latin u miratua si bazë e përbashkët (Demiraj, 1988). Ky akt emancipues i dha gjuhës një status mbarëkombëtar dhe e shndërroi në mjet të vetëdijes politike e kulturore.
Më pas, standardizimi i vitit 1972 siguroi një normë të unifikuar për arsimin, administratën dhe letërsinë (Akademia e Shkencave, 1973), duke sjellë përfitime të mëdha, por edhe problematika lidhur me ruajtjen e pasurisë dialektore (Pipa, 1989). Sot, në epokën e globalizimit dhe migrimit masiv, shqipja pasurohet përmes teknologjisë dhe kulturës, por përballet me sfida të reja, veçanërisht në diasporë, ku ekspozimi ndaj gjuhëve vendase është i madh (Elsie, 2005).
I: Kongresi i Manastirit dhe njësimi i gjuhës
Kongresi i Manastirit, i mbajtur nga 14 deri më 22 nëntor 1908, përfaqëson një moment kulmor në historinë e gjuhës shqipe. Delegatë nga të gjitha trevat shqiptare dhe diaspora u mblodhën për të zgjidhur një problem madhor: mungesën e një alfabeti të unifikuar. Kryetar u zgjodh Mit’hat Frashëri, ndërsa sekretare Parashqevi Qiriazi, duke treguar përfshirjen e gjerë të figurave të kulturës shqiptare. Në fjalën e tij, Frashëri theksonte: “Kombi ynë nuk mund të ecë përpara pa një gjuhë të përbashkët, pa një alfabet që të na bashkojë” (Demiraj, 1988, f. 112). Vendimi për miratimin e alfabetit latin ishte një akt emancipues, i cili i dha gjuhës një status mbarëkombëtar dhe e shndërroi në mjet komunikimi e vetëdije kombëtare. Siç vëren Buda (1968), ky ishte “një hap i domosdoshëm drejt modernizimit të kombit shqiptar”.
II: Standardizimi i vitit 1972
Pas më shumë se gjysmë shekulli, Kongresi i Drejtshkrimit i Gjuhës Shqipe u mbajt në Tiranë nga 20 deri më 25 nëntor 1972. Me pjesëmarrjen e 87 delegatëve nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe komuniteti arbëresh i Italisë, ky kongres vendosi normën e sotme të shqipes letrare (Akademia e Shkencave, 1973). Tema e kongresit ishte domethënëse: “Një komb, një gjuhë.” Ky hap solli përfitime të mëdha: një gjuhë e unifikuar për arsimin, administratën dhe letërsinë, duke lehtësuar komunikimin dhe prodhimin kulturor.
Megjithatë, standardizimi nuk ishte pa problematika. Pipa (1989) e kritikoi standardin si kufizim të gegërishtes dhe si imponim politik, ndërkohë që Çabej (1976) e mbështeti, duke e parë si domosdoshmëri për unitetin kombëtar. Ky tension mes normës së përbashkët dhe trashëgimisë dialektore mbetet i gjallë edhe sot.
III: Pasurimi i gjuhës sot dhe sfidat në diasporë
Në ditët e sotme, shqipja pasurohet përmes teknologjisë, shkencës, letërsisë dhe kulturës popullore, por përballet edhe me sfida të reja. Globalizimi dhe ndikimi i anglishtes e bëjnë të nevojshme ruajtjen e identitetit gjuhësor. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në diasporë, ku ekspozimi ndaj gjuhëve vendase është i madh dhe rreziku i humbjes së shqipes është real.
Siç thekson Lafe (2002): “Standardi i gjuhës nuk është thjesht një rregull drejtshkrimor, por një mjet për të ruajtur identitetin kombëtar.” Ndërkohë, Elsie (2005) vëren se diaspora ka luajtur rol të pazëvendësueshëm në ruajtjen e gjuhës përmes letërsisë dhe kulturës. Mësimi dhe përdorimi i saj në mërgatë përvçse është një akt i lartë kulturor, po ashtu është domosdoshmëri për ruajtjen e rrënjëve kombëtare dhe për bashkimin e brezave të rinj me historinë e tyre.
Përfundim
Nga përpjekja titanike e Manastirit, te standardizimi i vitit 1972 dhe pasurimi i sotëm, gjuha shqipe mbetet një pasuri e paçmuar dhe një simbol i bashkimit kombëtar. Në diasporë, ajo është ura që lidh të shkuarën me të ardhmen, duke garantuar që historia dhe identiteti i një populli të mos humbasin në dallgët e globalizimit.
Bibliografi
• Akademia e Shkencave e RPSH. (1973). Materialet e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe. Tiranë: Akademia e Shkencave.
• Buda, A. (1968). Alfabeti i gjuhës shqipe dhe Kongresi i Manastirit. Tiranë: Universiteti i Tiranës.
• Çabej, E. (1976). Studime gjuhësore. Tiranë: Akademia e Shkencave.
• Demiraj, Sh. (1988). Gjuha shqipe dhe historia e saj. Tiranë: Akademia e Shkencave.
• Elsie, R. (2005). Albanian Literature: A Short History. London: I.B. Tauris.
• Lafe, E. (2002). Artikuj mbi drejtshkrimin dhe standardin e shqipes. Tiranë: Universiteti i Tiranës.
• Pipa, A. (1989). Politika e gjuhës në Shqipërinë socialiste. München: Otto Harrassowitz.
• Prifti, K. (2008). 100-vjetori i Kongresit të Manastirit. Tiranë: Akademia e Shkencave. /GDIELLI
