Nga Prof. Dr. Xhavit LIPAJ, Andermatt
Në teorinë klasike dhe bashkëkohore të demokracisë, diaspora konceptohet si bartëse e kapitalit demokratik, si subjekt që, falë përvojës në sisteme funksionale, duhet të kontribuojë në rritjen e standardeve të llogaridhënies dhe racionalitetit politik në vendin e origjinës. Në rastin e Kosovës, ky supozim teorik rrëzohet në mënyrë dramatike.
Diaspora kosovare, në vend se të veprojë si faktor kritik dhe korrigjues i pushtetit, është shndërruar në elektorat emocional, simbolik dhe politikisht të papërgjegjshëm. Ky nuk është devijim marginal, por fenomen strukturor me pasoja serioze për demokracinë dhe shtetndërtimin.
Votë pa kosto: një anomali demokratike
Një parim themelor i demokracisë funksionale është lidhja midis vendimmarrjes politike dhe bartjes së pasojave. Diaspora voton, por nuk jeton realitetin që ajo votë prodhon. Ajo nuk përballet me:
dështimin e shërbimeve publike,
dobësinë e institucioneve,
papunësinë strukturore,
pasigurinë juridike dhe sociale.
Kjo krijon atë që në analizën normative përkufizohet si votë pa përgjegjësi materiale. Demokracia, në këtë formë, humb dimensionin e saj korrigjues dhe shndërrohet në akt simbolik. Diaspora nuk vepron si qytetar politik, por si spektator ideologjik, i shkëputur nga realiteti empirik i qeverisjes.
Nostalgjia si ideologji politike
Sjellja elektorale e diasporës nuk ndërtohet mbi analiza të politikave publike, por mbi nostalgji identitare dhe mitologji morale. Figura e liderit nuk vlerësohet për performancë institucionale, por për diskurs, konflikt verbal dhe simbolikë morale.
Në këtë kontekst, qeverisja e tashme nuk shihet si objekt auditimi racional, por si ikonë morale. Ky idealizim nuk është pasojë e mungesës së informacionit, por e refuzimit aktiv të analizës kritike. Politika reduktohet në besim, jo në vlerësim.
Disonancë normative dhe hipokrizi demokratike
Paradoksi më i thellë është se diaspora jeton në shoqëri ku:
pushteti kontrollohet rreptësisht,
gabimet politike kanë pasoja reale,
llogaridhënia është standard, jo përjashtim.
Megjithatë, këto norma nuk transferohen në sjelljen politike ndaj Kosovës. Kemi të bëjmë me një disonancë normative: standarde të larta për shtetin pritës dhe tolerancë të ulët ndaj dështimit atje, por standard minimal për pushtetin në vendin e origjinës.
Nga pikëpamja akademike, kjo përbën një formë hipokrizie demokratike: përfitim nga demokracia funksionale jashtë, ndërsa legjitimim i pushtetit pa performancë brenda.
Verbëri e zgjedhur, jo mungesë njohurie
Nuk është më e qëndrueshme teza e mungesës së informacionit. Të dhënat, raportet dhe analizat janë të aksesueshme. Këtu kemi të bëjmë me verbëri të vetëzgjedhur. Diaspora zgjedh të mos shohë, sepse shikimi nënkupton përgjegjësi morale për pasojat e votës.
Kritika etiketohet si armiqësi, analiza si tradhti, ndërsa kërkesa për llogaridhënie si destabilizim. Ky mekanizëm mbrojtës është antitezë e kulturës demokratike dhe shenjë e regresit politik.
Pasoja sistemike për shtetin
Efekti i kësaj sjelljeje elektorale është i drejtpërdrejtë: diaspora kontribuon në legjitimimin e pushtetit pa bilanc empirik. Ajo forcon diskursin moralist, nxit arrogancën qeverisëse dhe dobëson presionin për reformë strukturore.
Në terma të shtetndërtimit, kjo sjell:
ulje të standardeve institucionale,
normalizim të dështimit,
stagnim afatgjatë demokratik.
Në këtë formë, diaspora nuk është faktor emancipues. Ajo shndërrohet në aktor të pavullnetshëm të regresit politik.
Kjo kritikë nuk është kundër diasporës si komunitet shoqëror, por kundër sjelljes së saj politike. Demokracia nuk forcohet nga vota emocionale në distancë, por nga analiza e ftohtë, bilanci empirik dhe kërkesa për llogari.
Derisa diaspora të kuptojë se vota pa përgjegjësi është privilegj i rrezikshëm, ajo do të vazhdojë të prodhojë atë që deklarativisht e kundërshton: pushtet të pakontrolluar, arrogancë politike dhe zbrazëti institucionale.
Në gjuhë akademike, ky fenomen ka një emër të saktë:
Verbëri politike e vetëzgjedhur, e maskuar si ndërgjegje demokratike.
Vetëm kështu …
