Gjon F. Ivezaj
Në historinë e kombit shqiptar ka figura që, edhe pse koha ka kaluar mbi ta me gjithë peshën e saj të rëndë, vazhdojnë të qëndrojnë si simbole të pathyeshmërisë dhe të besimit të palëkundur në të drejtën kombëtare. Ndër këto figura të shquara, një vend të veçantë zë Bedri Pejani, i lindur në qytetin e lashtë të Pejës më 10 dhjetor 1885, në një familje të njohur për tradita patriotike e qytetare. Që nga fëmijëria ai u rrit në një mjedis ku dashuria për vendin dhe shqetësimi për fatet e kombit ishin pjesë e përditshmërisë, duke ushqyer tek ai një ndjenjë të fortë përgjegjësie për atdheun që do ta shoqëronte deri në frymën e fundit.
Shkollimin fillestar e kreu në vendlindje, ndërsa vitet e adoleshencës do ta çonin drejt qendrave më të rëndësishme kulturore të kohës: Shkupit dhe Stambollit. Aty, në mjedisin shumëngjyrësh të kryeqytetit osman, ku bashkoheshin kulturat, idetë dhe aspiratat, Bedri Pejani u përfshi në rrethet përparimtare shqiptare. U lidh me figura të njohura si Hasan Prishtina, Bajram Curri, Nexhip Draga dhe shumë të tjerë, të cilët po përgatitnin terrenin për lëvizjen e madhe kombëtare që do të kulmonte me pavdekësinë e vitit 1912. Në Stamboll ai nuk ishte thjesht një student; ishte një mendje e ndritshme që punonte për të përhapur idetë e zgjimit kombëtar, për të mbështetur hapjen e shkollave shqipe dhe për të ngritur zërin e Kosovës, e cila në atë kohë gjendej nën trysninë e rëndë të politikave shtypëse.
Gjatë viteve 1908–1912, Bedri Pejani luajti një rol të rëndësishëm në lëvizjet politike të shqiptarëve. Ai mori pjesë me vendosmëri në organizimin e kryengritjeve të Kosovës, duke ndihmuar në krijimin e koordinimit ndërmjet prijësve të luftës dhe qarqeve politike që punonin për autonominë e Shqipërisë brenda Perandorisë Osmane. Kontributi i tij i atyre viteve u bë gur themeli në formimin e personalitetit të tij politik, duke e shndërruar në një nga zërat më të fuqishëm të kohës për çlirimin dhe bashkimin e shqiptarëve.
Në moshën vetëm 27-vjeçare, ai u thirr në detyrën më të lartë që mund t’i jepej një patrioti: përfaqësimin e Pejës në Kuvendin e Vlorës. Më 28 nëntor 1912, Bedri Pejani ishte ndër firmëtarët e Aktit Historik të Pavarësisë. Ai hodhi firmën e tij krahas burrave më të mëdhenj të kombit, duke lidhur përjetësisht emrin e tij me lindjen e shtetit shqiptar. Edhe pse i ri në moshë, ai ishte i pjekur në mendim dhe i pathyeshëm në ideal, duke u rreshtuar menjëherë përkrah qeverisë së Ismail Qemalit dhe përpjekjeve të saj për të mbrojtur kufijtë e vendit.
Me shpërthimin e Luftërave Ballkanike, kur trojet shqiptare u përballën me rrezikun e copëtimit, Bedri Pejani vazhdoi punën e tij të palodhur për të kërkuar mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve në arenën ndërkombëtare. Ai punoi në strukturat shtetërore të qeverisë së sapoformuar dhe njëkohësisht në terren, sidomos në veri dhe Kosovë, ku luftimet dhe represioni serb ishin më të ashpra. Për të, çështja e Kosovës ishte plagë e hapur dhe detyrë e shenjtë; ishte një borxh historik që duhej plotësuar, kushdo qoftë rrethanat.
Në vitet 1920–1930 ai vazhdoi jetën politike, shpesh në rrethana të vështira. Regjimi i Ahmet Zogut e shihte me dyshim aktivitetin e tij të lirë dhe fjalën e tij të drejtë, e cila shpesh kritkonte padrejtësitë, korrupsionin dhe mungesën e përkushtimit ndaj interesave kombëtare. Disa herë u burgos, disa herë u internua, por asnjë masë nuk ia thyeu shpirtin e lirë. Ai vazhdoi të shkruante dhe të fliste, të organizonte dhe të denonconte, duke mbetur zë i ndërgjegjes kombëtare.
Kur shpërtheu Lufta e Dytë Botërore, fati i trojeve shqiptare u bë edhe më i pasigurt. Pas kapitullimit të Italisë në vitin 1943 dhe kërcënimit të rikthimit të forcave jugosllave në Kosovë, Bedri Pejani ndërmori një nga nismat më të rëndësishme të jetës së tij: krijimin e Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Në krye të kësaj organizate politikisht të fuqishme dhe historikisht të ngarkuar me simbolikë, ai kërkoi bashkimin e trojeve shqiptare dhe mbrojtjen e popullsisë së Kosovës nga represioni i përgjakshëm i politikave jugosllave. Edhe pse rrethanat e kohës e vendosën organizatën në bashkëveprim të detyruar me forcat gjermane, qëllimi i tij ishte i qartë dhe i pastër: shpëtimi i shqiptarëve të Kosovës nga zhdukja fizike dhe shpërngulja masive.
Pas përfundimit të luftës, hakmarrja politike nuk vonoi. Në vitin 1946, Bedri Pejani u rrëmbye nga shërbimet sekrete jugosllave dhe u dërgua në Beograd, ku u burgos dhe u torturua. Më 6 qershor të atij viti ai mbylli sytë në një qeli të ftohtë, i sfilitur nga dhuna dhe mungesa e çdo trajtimi njerëzor. Vdekja e tij mbeti e mistershme, por edhe e pashmangshme në atë kohë të errët që mori jetën e shumë patriotëve shqiptarë. Ai u largua nga kjo botë pa zhurmë, por me dinjitetin e atij që e dha jetën për idealin më të lartë: kombin e tij.
Sot, figura e Bedri Pejanit qëndron si një simbol i ri i historiografisë sonë, e lexuar me mendje të kthjellët dhe me sy të përqendruar te e vërteta. Ai ishte njëri nga bijtë më të devotshëm të Kosovës, një demokrat i hershëm, një publicist me penë të mprehtë, një politikan me vizion, firmëtar i Pavarësisë, krijues i një prej organizatave më të rëndësishme kombëtare të shekullit XX dhe martir i padrejtësive historike. Vepra e tij është e gjerë dhe e shumëanshme: që nga edukimi i brezave të rinj mbi rëndësinë e gjuhës shqipe, deri te organizimi i strukturave mbrojtëse për tokat shqiptare; që nga artikujt e tij të mirëfilltë politikë, deri te kontributi i jashtëzakonshëm në arenën diplomatike dhe organizative.
Jeta e Bedri Pejanit është dëshmi se një individ, i shtyrë nga dashuria e pakushtëzuar për atdheun, mund të bëhet forcë lëvizëse në kohërat më të errëta dhe shpresë në momentet më të vështira. Ai e jetoi jetën me idealizëm të pastër, me guxim të rrallë dhe me bindjen se kombi shqiptar meritonte një të ardhme të lirë e të dinjitetshme. Edhe pse diktaturat e kohës u munduan ta zbehin figurën e tij, e vërteta ka dalë në dritë si një flamur i çliruar nga pluhurat e harresës.
Emri i Bedri Pejanit sot nuk është vetëm kujtim; është një thirrje e fortë për të mos harruar rrugën e mundimshme të Kosovës dhe të mbarë trojeve shqiptare drejt lirisë dhe vetëvendosjes. Është një shembull i gjallë i sakrificës së një njeriu që i vuri interesat kombëtare mbi gjithçka tjetër. Ai mbetet në radhën e atyre burrave që e deshën Shqipërinë jo me fjalë, por me vepra, jo me premtime të zbrazëta, por me punë të palodhshme dhe me flijim të jetës së tyre./GDielli
