Nga Dr. Evarist Beqiri
Në fillim të viteve 1900, kur Ismail Qemal Vlora ishte në azil vullnetar politik në Bruksel, mori për disa kohë drejtimin e gazetës “Albania”, më pas ia la sërish drejtimin e saj Faik Konicës.
Ndërkohë, ai filloi të botone gazetën “Shqipnia”. Ai ishte kryeredaktori i gazetës që botohej në Bruksel në 3 gjuhë, shqip, greqisht dhe osmanisht. Shkrimet e tij trajtojnë kryesisht çështjen e zgjimit të ndërgjegjjes kombëtare shqiptare në prag të rrëzimit të Perandorisë Osmane.
Kësaj periudhe i përket edhe një libër i shkruar nga Ismail Qemali. Ai u botua në osmanisht në vitin 1900, dhe u përkthye në frëngjisht, anglisht dhe arabisht një vit më vonë, çka tregon ndikimin e tij të rëndësishëm. Vlera e këtij botimi theksohet edhe në një letër të ambasadorit britanik në Kostandinopojë, Sir Nicholas R. O’Conor, dërguar kryeministrit Lord Salisbury. Një version i shkurtuar në anglisht u botua gjithashtu në “The Fortnightly Review”, një nga periodikët më të rëndësishëm britanikë të kohës.
Libri i Ismail Qemalit “Çështja Transvaalit ose Roli Civilizues i Britanisë së Madhe nga një Perspektivë Myslimane”, është një traktat për marrëdhëniet ndërkombëtare. Dy ishin motivet kryesore të shkrimit të këtij libri. Evidentimi i rolit të Britanisë së Madhe si fuqi civilizuese dhe sigurimi i mbështetjes britanike për çështjen shqiptare. Shqiptarët ishin i vetmi komb ballkanik pa përkrahjen e Fuqive të Mëdha në përpjekjen e tyre për liri. Vetëm një dekadë më vonë, ai do të shpallte Pavarësinë e Shqipërisë.
Sipas biografisë së tij zyrtare osmane, Ismail Qemali është autor edhe i revistës “Aplikimi Ideve”, ku trajtonte tema filozofike dhe shkencore, si edhe i një studimi juridik mbi burgosjen për borxhe.
Më herët, gjatë shërbimit të tij në Vilajetin e Danubit, Ismail Qemali mbajti tre detyra kyçe: Drejtor i Departamentit të Çështjeve Politike, Shef i Zyrës së Korrespondencës dhe Kryeredaktor i gazetës Le Danube/Tuna /Dunav (1865–1877).
Kjo ishte gazeta e parë zyrtare e një vilajeti në Perandorinë Osmane. Ajo krijua për të mbështetur politikat e administratës provinciale. Ajo botohej njëkohësisht në turqisht osmane dhe bullgarisht, me redaktorë nga të dy komunitetet.
Kryeredaktorët e saj ishin Ismail Qemali dhe Ahmed Midhat Efendi, ky i fundit një nga figurat më të njohura të gazetarisë dhe letërsisë osmane të fundit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX.
Ndërkohë, më 1920, u botua në Londër, libri me kujtimet e Ismail Qemal Bej Vlorës, në formën e një autobiografie me redaktimin e gazetarit Sommerville Story, dhe me parathënien e autorit amerikan William Morton Fullerton me titullin “The Memoirs of Ismail Kemal Bey”. Domethënës është fakti që Ismail Qemal Vlora është i vetmi personalitet i shquar i Perandorisë Osmane, kujtimet e të cilit janë botuar pikësëpari në anglisht, transmeton Gdielli.
