Nga Cafo Boga me asistencë kërkimore të AI
Në mbarë Europën—dhe veçanërisht në Ballkan—ish-familjet mbretërore vazhdojnë të luajnë role të rëndësishme kulturore e diplomatike, pavarësisht se monarkitë janë shkrirë prej dekadash. Serbia, Mali i Zi dhe Rumania i kanë përqafuar dinastitë e tyre si shtylla të trashëgimisë kombëtare, si pasuri kulturore dhe si aktorë të dobishëm në arenën ndërkombëtare. Shqipëria është përjashtimi i vetëm. Ndërsa vendet e rajonit kanë mësuar t’i integrojnë elementët monarkikë në identitetin modern republikan, Shqipëria ka zgjedhur të fshijë pothuajse krejtësisht institucionin historik të Mbretërisë së Zogut. Ky boshllëk historik, kulturor dhe diplomatik është më shumë se një kuriozitet — është një humbje strategjike.
Konteksti Rajonal që Shqipëria ka Zgjedhur të Injorojë
Në Serbi, familja mbretërore Karađorđević është rikthyer në jetën publike me dinjitet. Ajo jeton në Pallatin Mbretëror në Beograd, merr pjesë në ceremoni kombëtare, bashkëpunon me shtetin në nisma humanitare dhe ndihmon promovimin e imazhit të vendit në botë. Asnjë trazirë politike, asnjë debat i panevojshëm — thjesht integrim natyral i një pjese të rëndësishme të historisë serbe.
Mali i Zi ka shkuar edhe më larg. Në vitin 2011, qeveria malazeze e njohu zyrtarisht dinastinë Petrović-Njegoš si institucion historik të shtetit. Princ Nikolla gëzon rol ceremonial, mbështetje ligjore për iniciativat kulturore dhe respekt të institucionalizuar. Kjo nuk e ka cënuar republikën; përkundrazi, e ka pasuruar identitetin e saj kombëtar.
Rumania, republikë prej vitit 1947, e trajton Shtëpinë Mbretërore me respekt të jashtëzakonshëm. Vdekja e Mbretit Mihail në vitin 2017 u shoqërua me ceremoni shtetërore të nivelit më të lartë, dhe anëtarët e familjes mbretërore janë pjesë e rregullt e diplomacisë, kulturës dhe humanizmit rumun. Parlamenti rumun ka debatuar madje t’u japë atyre rol më të qartë institucional. Këto shembuj e bëjnë të qartë një të vërtetë të thjeshtë: mund të jesh republikë dhe të vlerësosh monarkinë tënde.
Një Princ pa Shtet: Mundësia që Shqipëria po Shpërdoron
Princ Leka, pasardhësi i vetëm i Mbretit Zog, jeton në Tiranë dhe ushtron tashmë aktivitete që në çdo vend tjetër do të konsideroheshin detyra të një figure simbolike të shtetit. Ai merr pjesë në ceremoni kombëtare, angazhohet në diplomaci, merr pjesë në nisma kulturore dhe humanitare, dhe përfaqëson Shqipërinë jashtë vendit kur ftohet. Por ai i bën këto pa asnjë status zyrtar, pa detyra të përcaktuara dhe pa mbështetje institucionale.
Shqipëria zotëron një figurë që mund të ishte pasuri kombëtare — por zgjedh të mos e përdorë. Në një vend ku politika është e polarizuar, institucionet pakëzbesuese dhe shoqëria e lodhur nga konfliktet partiake, prania e një figure krejtësisht jopolitike, neutrale dhe të stimës publike mund të shërbente si faktor stabiliteti. Princ Leka, për nga formimi, trashëgimia dhe pozicioni i tij unik, është një ndër të paktët personazhe në Shqipëri që nuk përfaqëson një parti, një kamp, apo një interes të ngushtë.
Pse Shqipëria Ka Përfitime të Qarta
Dhënia e një roli simbolik Princ Lekës nuk kërkon ndryshim kushtetute, as referendum, as ndryshim forme qeverisjeje. Ajo kërkon vetëm vullnet politik dhe pjekuri institucionale. Një rol i tillë mund të përfshijë përfaqësim kulturor, pjesëmarrje në ceremoni shtetërore, angazhim në diplomaci kulturore, promovim të imazhit të Shqipërisë jashtë vendit dhe kontribut në ruajtjen e trashëgimisë historike. Të gjitha këto janë aspekte ku familjet mbretërore të rajonit kanë dhënë prova të qarta suksesi.
Integrimi i Shtëpisë Mbretërore në jetën publike shqiptare do të rivendoste një lidhje të munguar midis së kaluarës dhe së tashmes. Epoka e Mbretit Zog, sado e shkurtër, shënoi një fazë kyçe të shtetformimit shqiptar, me reforma moderne, rritje të prestigjit ndërkombëtar dhe konsolidim të institucioneve. Përjashtimi i plotë i kësaj periudhe nga narrativi kombëtar ka krijuar një boshllëk historik që vetëm e dobëson vetëdijen kombëtare.
Kundërshtimet — dhe Pse Nuk Qëndrojnë
Disa mund të thonë se Shqipëria ka probleme më të ngutshme sesa rolet simbolike. Por ky argument injoron faktin që institucionet simbolike ekzistojnë pikërisht për të mbështetur stabilitetin politik dhe identitetin kulturor — elementë që Shqipërisë i nevojiten më shumë se kurrë. Të tjerë mund të frikësohen se njohja e Princ Lekës është hap drejt rikthimit të monarkisë. Kjo është krejt e pabazë. Serbia, Mali i Zi dhe Rumania mbeten republika të forta dhe askush nuk i sheh rolet ceremoniale si kërcënim politik.
Ndërsa argumenti se “shqiptarët nuk e duan monarkinë” bie ndesh me realitetin e mungesës së informacionit historik. Shumë shqiptarë të rinj nuk e njohin sa duhet rolin e Mbretërisë në formësimin e shtetit shqiptar, kryesisht për shkak të fshirjes sistematike të këtij kapitulli nën diktaturë. Rishfaqja e Shtëpisë Mbretërore në jetën publike do ta korrigjonte këtë padrejtësi historike.
Një Moment Pjekurie: A është Shqipëria Gati?
Shqipëria ka përpara një zgjedhje të rëndësishme: ose të vazhdojë të jetë i vetmi vend i Ballkanit që përjashton plotësisht trashëgiminë e vet monarkike, ose të ndërmarrë hapin që rajoni e ka ndërmarrë prej kohësh — integrimin e saj si pjesë e identitetit kombëtar modern. Kjo nuk ka të bëjë me rikthimin e fronit, por me rikthimin e dinjitetit. Shtetet e pjekura nuk fshijnë historinë — ato e pranojnë, e kuptojnë dhe e përdorin si forcë.
Njohja zyrtare e një roli ceremonial për Princ Lekën do të forconte vazhdimësinë kulturore të vendit, do të përmirësonte prezencën e tij ndërkombëtare dhe do ta vendoste Shqipërinë në harmoni me normat evropiane. Mbi të gjitha, do të tregonte se vendi është i gatshëm të respektojë të kaluarën për të ndërtuar një të ardhme më të balancuar.
Pyetja e vërtetë nuk është nëse Shqipërisë i duhet një mbret. Ajo nuk ka nevojë për këtë. Pyetja e vërtetë është: A është Shqipëria gati t’i japë historisë së vet respektin që meriton? Nëse përgjigjja është PO, atëherë dhënia e një roli zyrtar simbolik Princ Lekës nuk është vetëm e drejtë — është e vonuar. /GDielli
