Nga Haxhi Ademi
Rexhep bej Mitrovica (Mitrovicë, 18 janar 1888 – Stamboll, 21 maj 1967) ishte një nga personalitetet më përfaqësuese të lëvizjes kombëtare shqiptare në fillim të shekullit XX. Ai njihet si veprimtar i çështjes kombëtare, nënshkrues i Aktit të Pavarësisë së Shqipërisë, administrator shtetëror, ministër dhe kryeministër i Shqipërisë gjatë viteve 1943–1944. Duke vepruar në disa periudha të ndërlikuara historike, Mitrovica shquhet sidomos në fushën e arsimit, të organizimit institucional dhe në përpjekjet për mbrojtjen e tërësisë territoriale shqiptare.
Rexhep Mitrovica u lind në një familje të njohur atdhetare të fisit Hot, me prejardhje nga Shkodra. Gjyshi i tij, Mehmet Ago Pasha, ishte vendosur në Mitrovicë rreth vitit 1855. Arsimin fillor e kreu në gjuhën turke në qytetin e lindjes, ndërsa në vitet 1902–1903 vazhdoi gjimnazin Mbretëror të Selanikut (Liceu Turk). Studimet e larta në Paris u ndërprenë pas dy vitesh për shkak të vdekjes së të atit.
Pas kthimit në Shkup, mori drejtimin e shkollës profesionale, ku u veçua për krijimin e një biblioteke me rreth 700 vëllime – një iniciativë që dëshmonte prirjet e tij të hershme për arsimin modern. Së bashku me Bedri Pejanin dhe Sali Gjukën, në vitin 1908 udhëhoqi një fushatë propaganduese që parapriu punimet e Kongresit të Manastirit, në të cilin më vonë mori pjesë si delegat. Në prill 1910 mori pjesë edhe në Kongresin e Dytë të Manastirit.
Pjesëmarrja në Pavarësinë e Shqipërisë: Më 28 nëntor 1912, Rexhep Mitrovica ishte një nga firmëtarët e Aktit të Pavarësisë në Vlorë. Ai propozoi strukturën udhëheqëse të Kuvendit, duke mbështetur Ismail Qemilin si kryetar të tij dhe duke sugjeruar Luigj Gurakuqin e Shefqet Daiun si sekretarë.
Në pranverën e vitit 1914, mori pjesë në pritjen zyrtare të Princ Vidit në Durrës. Me hyrjen e trupave austro-hungareze në Shqipëri dhe shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, ai u zhvendos në Austri dhe u vendos në Vjenë, ku studioi katër vjet shkencat pedagogjike.
Veprimtaria arsimore dhe institucionale (1920–1924)
Pas vendimeve të Kongresit të Arsimor të Lushnjës (gusht 1920), Mitrovica mori përsipër zbatimin e një programi të gjerë reformash në sistemin arsimor shqiptar.
Gjatë drejtimit të tij, u hartuan e u miratuan ligjet bazë mbi:
organizimin qendror të Ministrisë së Arsimit,
detyrimin shkollor,
emërimin dhe lëvizjen e mësuesve,
ndërtimin dhe mirëmbajtjen e objekteve shkollore,
teksteve shkollore dhe bursave.
Ai ishte ndër përkrahësit kryesorë të Kongresit Arsimor të Tiranës (22 korrik – 3 gusht 1922), ku u përcaktuan parimet e laicizimit të shkollës, njësimi i programeve mësimore dhe forcimi i lëndëve shkencore. Po ashtu nxititi themelimin e bibliotekës kombëtare në Tiranë.
Si ministër i Arsimit (pas 26 dhjetorit 1920, në qeverinë e Xhaferr Ypit), Mitrovica mbështeti fuqishëm hapjen e Shkollës Teknike Shqiptaro-Amerikane, nën drejtimin e Harry Fultz-it. Nën iniciativën e tij u krijuan organizatat profesionale të mësuesve në Durrës, Shkodër, Korçë dhe më pas Lidhja e Përgjithshme e Arsimtarëve të Shqipërisë (1924), e cila botoi revistën “Arsimtari”.
Veprimtaria gjatë viteve 1925–1939.
Gjatë kësaj periudhe, Mitrovica qëndroi kryesisht në Kosovë dhe në emigracion, duke mbështetur organizatat dhe veprimtarët kombëtarë që vepronin kundër politikave unitariste dhe asimiluese të Mbretërisë Jugosllave. Rexhep Mitrovica gjatë Luftës së Dytë Botërore: Pas shpërbërjes së Mbretërisë Jugosllave nga sulmet e Gjermanisë naziste (6 prill 1941), çështja shqiptare në Kosovë mori një trajtim të ri politik. Krahinat shqiptare u ndanë në tri zona ndikimi: italiane, gjermane dhe bullgare. Në zonën gjermane (Mitrovica, Podujeva, Vushtrria), vendimmarrja iu la elitave lokale shqiptare.
Mitrovica, së bashku me Bedri Pejanin dhe Xhafer Devën, paraqiti në Beograd dokumente dhe fotografi që dëshmonin masakrat e kryera ndaj shqiptarëve nga forcat jugosllave, duke kundërshtuar akuzat propagandistike për dhunë ndaj serbëve.
Ai ndërhyri gjithashtu që urdhri gjerman për arrestimin e hebrenjve dhe romëve të mos zbatohej në Kosovë; falë ndërhyrjes së tij dhe të krerëve tjerë shqiptarë, u sigurua një korridor i sigurt për kalimin e hebrenjve drejt Shqipërisë dhe më pas jashtë vendit.
Si Komandant i Forcave Vullnetare Shqiptare, Rexhep Mitrovica u angazhua në mbrojtjen e kufijve veriorë nga sulmet çetnike dhe kontribuoi në aksionet për pajtimin e gjaqeve në Kosovë. Aktiviteti i tij kundër ndikimit italian çoi në arrestimin e tij nga autoritetet fashiste në gusht 1943, duke u burgosur në Porto Romano deri më 13 shtator 1943. Torturat e rënda nuk e thyen qëndresën e tij.
Kryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe kryeministër i Shqipërisë (1943–1944)
Më 16 shtator 1943 u zgjodh kryetar i Komitetit Qendror të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Më 16 tetor 1943, Kuvendi Kombëtar në Tiranë formoi Këshillin e Lartë të Regjencës, ndërsa më 5 nëntor 1943, ky institucion emëroi qeverinë e re me kryeministër Rexhep Mitrovicën, i cili mbajti njëkohësisht portofolin e Ministrit të Kulturës Popullore.
Përbërja e Qeverisë së Rexhep Mitrovicës (5 nëntor 1943 – maj 1944)
Kryeministër: Rexhep Mitrovica
Ministër i Brendshëm: Xhafer Deva
Ministër i Jashtëm: Bahri Omari (më vonë Mehmet Konica)
Ministër i Mbrojtjes: Gjeneral Prenk Pervizi
Ministër i Financave: Sokrat Dodbiba
Ministër i Ekonomisë Kombëtare: Ago Agaj
Ministër i Drejtësisë: Rrok Kola
Ministër i Punëve Botore: Musa Gjylbegu
Ministër i Kulturës Popullore: Kol Tromara (Rexhep Krasniqi)
Ministër i Arsimit: Eqrem Çabej (më vonë Koço Muka)
Zv. Ministër i Jashtëm: Vehbi Frashëri
Ministër shteti: Vasfi e. Visoka
Mitrovica dha dorëheqjen në maj të vitit 1944 dhe u kthye në Kosovë.
Mërgimi dhe vitet e fundit
Në nëntor 1944, së bashku me grupin e patriotëve kosovarë – Xhafer Deva, Tahir Zajmi, Xhelal Mitrovica dhe Rexhep Krasniqi – u largua drejt Kroacisë dhe më pas Austrisë. Për shkak të gjendjes së rënduar shëndetësore, u shtrua në një sanatorium në afërsi të Feldkirchut, pranë kufirit zviceran.
Në vitin 1947, me ndërmjetësimin e një deputeti turk me origjinë shqiptare nga Prizreni, i afërt me Devën, Mitrovica mori leje për të shkuar në Turqi, ku edhe u vendos përfundimisht. Jetoi në Stamboll deri në vdekjen e tij më 21 maj 1967. /GDielli
